Is CO₂ wel de oorzaak?

Alle klimaatmaatregelen van de overheid zijn uitsluitend gericht op het verminderen van de CO₂-uitstoot, in de veronderstelling dat als de mondiale uitstoot afneemt de aarde automatisch minder opwarmt.

Het opwarmende effect van CO₂ is gebaseerd op de broeikastheorie. Door de aanwezigheid van broeikasgassen in de atmosfeer koelt de aarde minder af dan wanneer deze gassen er niet zouden zijn. Koolzuurgas of CO₂ is zo'n broeikasgas en de hogere concentratie zorgt op basis van deze theorie voor extra opwarming. De CO₂-concentratie in de atmosfeer is echter maar een van de vele factoren die van invloed zijn op de opwarming van de aarde. Ook zonder een verhoogde CO₂-concentratie verandert het klimaat continu.

De huidige opwarming is niet uitzonderlijk

Op basis van boringen in het ijs op Groenland en Antarctica is redelijk goed bekend hoe warm de aarde was in de afgelopen tienduizenden jaren. In de grafiek is te zien dat er temperatuurschommelingen zijn geweest in de afgelopen 10.000 jaar van wel 3,5°C. Ook het tempo van de veranderingen is vergelijkbaar met dat van de afgelopen 100 jaar. Het klopt dat het nu aanzienlijk warmer is dan in de 17e eeuw, maar bijvoorbeeld in de Middeleeuwen was het zeker zo warm als nu.

Een mooie illustratie van de hoge temperaturen in de Middeleeuwen zijn de vondsten van boomresten op Alaska, onder andere bij de smeltende Mendenhall gletsjer. Onderzoekers van de University of Alaska Southeast in Juneau hebben gemerkt dat steeds meer bomen opduiken, vele in hun oorspronkelijke rechtopstaande positie en sommige nog met wortels en zelfs een beetje bast. Op basis van koolstofdatering staat vast dat deze resten tussen de 1000 en 2000 jaar oud zijn. Het is dus niet zo verwonderlijk dat Groenland Groenland heet.

Kennelijk zijn er naast CO₂ andere factoren die het klimaat beïnvloeden. Uit vele onderzoeken van de laatste jaren blijkt steeds opnieuw dat het klimaat bijzonder complex is en dat CO₂-emissie niet een simpele knop is waarmee we het klimaat kunnen regelen.

Naast CO₂ zijn er vele andere factoren die op tijdschalen van uren tot miljoenen jaren invloed hebben. De belangrijkste factor is zeer waarschijnlijk de variatie in hoeveelheid zonnestraling (zonne-activiteit), maar het gaat ook om oceaanstromen, het verdampen, condenseren, smelten en bevriezen van water in de atmosfeer, aerosolen, neerslag, convectie, bewolking, biologische processen en vulkaanuitbarstingen; vele processen en effecten die allemaal invloed hebben op het klimaatsysteem en resulteren in regionaal verschillende klimaten op aarde. Al deze processen hebben ook nog een wisselwerking op elkaar; de wisselwerking of feedback zorgt ervoor dat de verschillende componenten elkaar kunnen tegenwerken of juist versterken. Op deze website gaan we niet in detail in op al dit soort effecten. Hiervoor verwijzen we graag naar klimaatfeiten.nl.

De grafiek maakt in ieder geval duidelijk dat de stijging van 1°C van de afgelopen eeuw zeker niet uitzonderlijk is. Er is geen sprake van een zogenaamde hockeystick zoals in de media vaak te horen is. Dit maakt het moeilijk om vast te stellen wat precies de invloed is geweest van de gestegen CO₂-concentratie.

Is CO₂-verandering oorzaak of gevolg?

De invloed van CO₂ op het klimaat blijkt in ieder geval niet uit wat we weten uit het verleden. Het klopt dat er in de afgelopen honderdduizenden jaren sprake was van een duidelijke correlatie tussen de CO₂-concentratie in de atmosfeer en de temperatuur. Deze samenhang vormde het belangrijkste “bewijs” in de film van Al Gore dat CO₂ opwarming van de aarde veroorzaakt. Maar in die samenhang is iets opmerkelijks aan de hand.

Op basis van de gegevens van de ijsboringen waren wetenschappers (Petit et al, 1999) in staat een inschatting te maken van de temperaturen en de CO₂-concentraties over een periode tot 420.000 jaar geleden. Zoals te zien is in de volgende figuur is sprake van een duidelijke samenhang tussen deze twee variabelen. Het opmerkelijke is alleen dat alle veranderingen in de CO₂-concentratie steeds iets later plaatsvinden dan de temperatuursveranderingen. De tijdvertraging varieert van 600 tot 1500 jaar en is gemiddeld ongeveer 900 jaar (Indermühle et al., 2000). Er is geen enkel voorbeeld waarbij de CO₂-verandering niet achterloopt op de temperatuur. CO₂ volgt dus de temperatuur en niet andersom.

Dit betekent dat het uitgesloten is dat CO₂ de oorzaak is van de eerdere temperatuursveranderingen. Het is nog steeds denkbaar dat de huidige hoge concentratie wel van invloed is op de temperatuur, maar er is daarvoor geen onderbouwing uit het verleden.

Het opwarmend effect van CO₂ is kleiner dan verondersteld

Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change van de Verenigde Naties veronderstelt een temperatuurstijging tussen 1,5°C en 4,5°C bij verdubbeling van de CO₂-concentratie in de atmosfeer (klimaatgevoeligheid). Er zijn echter veel indicaties dat zelfs 1,5°C nog een te hoge inschatting is.

• De alarmerende voorspellingen over de temperatuur en de zeespiegel zijn gebaseerd op zogenaamde klimaatmodellen. Dat zijn complexe computermodellen, vergelijkbaar met de modellen die gebruikt worden om het weer te voorspellen. Metingen laten tot nu toe een veel kleinere temperatuurstijging zien dan de modellen eerder hadden voorspeld (afbeelding 3). Ook de voorspelde versnelling van de zeespiegelstijging blijft tot nu toe uit.
• Veel wetenschappelijke onderzoeken komen uit op een klimaatgevoeligheid die veel lager ligt dan het IPCC veronderstelt, in de meeste gevallen ruim onder 1°C.

Dit alles maakt het waarschijnlijk dat het opwarmende effect van de CO₂-stijging veel kleiner is dan tot nu toe is aangenomen. Het blijft uiteraard verstandig het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken, maar er dreigt zeker geen catastrofe.